اواخر سال 1393 بود که سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی اجازه نامه‌هایی را برای فعالیت اپراتورهای مجازی یا mvnoها صادر کرد و چند شرکت موفق شدند که مجوزهای رگولاتور را برای فعالیت در زمینه اپراتورهای مجازی کسب کنند. تا قبل از این شاید برای بسیاری از ایرانیان فعالیت اپراتورهای مجازی چیزی ناشناخته بود و شاید هنوز هم خیلی از ایرانی‌ها درک درستی از عملکرد و کارهایی که یک اپراتور مجازی انجام می‌دهد نداشته باشند.

در همین چند هفته گذشته اما نخستین پروانه اپراتور مجازی تلفن همراه هم صادر شد تا شرکت کیش‌سل پارس اولین شرکتی باشد که با عنوان اپراتور مجازی با رایتل همکاری کند. اما ماجرای اپراتورهای مجازی چیست؟

اپراتور مجازی چیست؟

بعد از اینکه اپراتورهای اصلی ارایه دهنده خدمات موبایلی مثلا در کشور ما نمونه‌هایی مثل همراه اول و ایرانسل و یا حتی رایتل به مرز اشباع رسیدند و دیگر نتوانستند بیش از آن مشتری جذب کنند برای اینکه در بازار رقابت نسب به سایر اپراتورها کم نیاورند و باز هم بتوانند مشتریان بیشتری را جذب کنند بخشی از سهم خود را به صورت پیمانکاری به شرکتی دیگر واگذار می‌کنند.

به این مفهوم که مثلا همراه اول چیزی حدود 10 تا 15 ظرفیت ارایه سرویس به مشترکان جدید را به شرکت ثانویه‌ای می‌سپارد تا آن شرکت مشترکان جدید جذب کرده و به ارایه خدمت به آن‌ها بپردازند.

این شرکت‌های ثانویه آنطور که در تمام جهان مرسوم است تلاش می‌کنند تا خدماتی بیش از آنچه اپراتور اصلی مثل همراه اول یا ایرانسل عرضه می‌کنند را به مشترکان خود ارایه دهند.

برای مثال در یک شرکت خصوصی یا دولتی مدیرعامل می‌تواند از اپراتور مجازی بخواهد تمام کارکنانش را از طریق یک سرویس داخلی به یکدیگر متصل کند. آنچه که عملا اپراتورهای اصلی نه علاقه‌ای به انجام آن دارند و نه بازار خرده‌ای مثل این برای‌شان چندان اهمیتی دارد.

صدور مجوز اپراتور مجازی

اواخر سال 93 مجوز فعالیت اپراتورهای مجازی برای چند شرکت صادر شد. در آن دوره بسیاری می‌گفتند که با توجه به تجربه‌ای که از مجوزهای PSPها و انحصار این مجوزها به جا مانده است، خرید مجوزهای جدید حتی اگر فعلا به کار نیایند کار معقولانه‌ و درآمدزایی خواهد بود.

بر همین اساس بسیاری از شرکت‌ها بدون اینکه عملا بدانند که اپراتورهای مجازی چیستند و چه کاری قرار است انجام دهند شروع به خرید مجوز کردند و تعداد زیادی از شرکت‌ها این مجوزها را خریداری کردند؛ آنچه که می‌توانست در آینده مشکلاتی را ایجاد کند.

شرکت‌های توسعه فناوری ارتباطات نوین همراه فناپ، های‌وب، شاتل، کنسرسیوم‌های خدمات انفورماتیک صبانت، تجارت الکترونیک پارسیان و سامان متقاضیانی بودند که بالاخره در بهمن 94 موافقت اصولی پروانه اپراتور مجازی تلفن همراه را دریافت کردند.

در همین دوره 18 شرکت مجموعا امتیاز و شرایط لازم را دارا بودند پس ضمانت‌نامه‌های لازم را ارایه  کرده و 6 متقاضی بلافاصله این موافقت‌نامه‌ها را گرفتند و 12 متقاضی در زمان بعدی موفق به ارایه این ضمانت‌نامه‌ و دریافت مجوز شدند.

مشکلات پیش‌ روی اپراتورهای مجازی

اگرچه ظاهر امر این است که بسیاری از شرکت‌ها این مجوزها را خریده‌اند و به نظر مشکلی وجود ندارد اما واقعیت این است که این مجوزها عملا موانعی در توسعه صنعت IT کشور هستند.

یادمان نرفته که در مورد PSPها هم یک بار این مشکل پیش آمد که بسیاری شرکت ها رفتند و مجوز را دریافت کردند و بعدها از این مجوز عملا هیچ استفاده‌ای نکردند و برای کسب درآمد به صورت یک دلال درآمده و امکان استفاده از مجوزخود را به شرکت هایی که توان اجرای کارهای PSP را داشتند اما فاقد مجوز بودند به قیمت های گزافی ‌فروختند.

به این ترتیب به نظر برخی از صاحب نظران بیم آن می‌رود که خیلی‌ها که اصلا هیچ سررشته‌ای در IT ندارند وارد این عرصه شوند.

در مقابل اما برخی بر این نظرند که اولا به دلیل شدت رقابتی بودن عرصه اپراتورهای مجازی از یک سو و از سوی دیگر با توجه به نیاز کار فنی عملا بسیاری از این شرکت‌هایی که اطلاعات چندانی در زمینه IT ندارند و فقط به منظور کسب در آمد وارد این عرصه شده‌اند به زودی از رقابت حذف خواهند شد.

موانع شروع به کار اپراتورهای مجازی

اگرچه برای شروع به نظر بسیار خوب و ساده می‌رسد که اپراتورهای مجازی شروع به فعالیت کنند اما به هیچ وجه اینگونه نیست و اپراتورهای مجازی برای اینکه بتوانند با اپراتورهای اصلی مثل ایرانسل، همراه اول و رایتل به توافق برسند و بخشی از بازار آن‌ها را به دست آورند با مشکلات فراوانی روبرو هستند.

اگرچه مجوزهای اپراتورهای مجازی توسط رگولاتوری صادر شده اما از آنجایی که عملا بازار فروش سیم کارت در ایران و ارایه خدمات توسط اپراتورهای اصلی عملا چندان اشباع نشده است و هنوز جای کار دارد طبیعی است که اپراتورهای اصلی چندان تمایلی به فروش بخشی از سهم خود به اپراتورهای مجازی را ندارند؛ هرچند که موفقیت همین اپراتورهای مجازی با توجه به اینکه درصدی از سود اپراتورهای مجازی می بایست به اپراتورهای اصلی دهند می‌تواند برای آن‌ها منفعت داشته باشند.

در هر صورت بعضی اپراتورها با اکراه و بعضی اپراتورها که مشتری کم‌تری دارند مثل رایتل با روی باز وارد عرصه واگذاری بخشی از سهم خود به اپراتورهای مجازی شده‌اند چرا که درواقع رگولاتوری دستور به انجام این مهم داده است.

صدور پروانه اولین اپراتور مجازی تلفن همراه

اواخر شهریور ماه امسال بالاخره اولین اپراتور مجازی تلفن همراه mvno صادر شد. رییس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی در 24 شهریورماه امسال اعلام کرد که اولین پروانه اپراتور مجازی تلفن همراه به شرکت کیش‌سل پارس اهدا شده است. امیدیان در این اظهارنظر گفت: شرکت کیش‌سل پارس توانسته با اپراتور رایتل قرارداد همکاری منعقد کند و به همین منظور انتظار می‌رود که تا اوایل آذرماه امسال این اپراتور با پیش شماره 0999 به عنوان اولین اپراتور مجازی وارد بازار اپراتورهای ایران شود.

از سوی دیگر زمزمه‌هایی هم به گوش می رسید که شرکت فناپ در حال مذاکره با دو اپراتور اصلی برای ورود به عرصه اپراتورهای مجازی است سایر دریافت کنندگان مجوز هم تکاپوی خود را برای همکاری با همراه اول و ایرانسل شروع کرده‌اند که البته با توجه به اینکه این دو شرکت دو برند اصلی اپراتوری موبایل در ایران هستند به نظر می‌رسد که سنجش‌های متفاوتی را برای انتخاب خود به کار گیرند و انتخاب اپراتورهای مجازی دلخواه آن‌ها و تنظیم قرارداد اصولی که آن‌ها موردنظرشان است کمی بیشتر زمان ببرد.

جمع بندی

بر اساس مصوبه کمیسیون تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی اپراتورهای میزبان حداکثر تا سوم آبان سال جاری فرصت دارند تا برای عقد حداقل یک قرارداد عمده فروشی با اپراتورهای اصلی اقدام کنند و همچنین تا سوم آذرماه وقت دارند که حداقل یک قرارداد دیگر را با سایر دارندگان موافقت اصولی پروانه mvno منعقد کنند.

به این ترتیب انتظار می‌رود که تکاپوی شدید برای موافقت با اپراتورهای اصلی صورت گیرد و در این میان شرکت‌هایی که از امکانات بهتر و سرمایه‌های بیشتری برخوردارند مطمئنا بیشتر مورد توجه دو اپراتور اصلی یعنی همراه اول و ایرانسل قرار خواهند گرفت.

طبیعی است که رقابت برای عقد قرارداد با شرکت‌هایی که اعتبار بالاتری دارند در اولویت اپراتورهای اصلی قرار می‌گیرند.

بر این اساس باید گفت که تا اواخر آذرماه امسال فرصت نهایی برای عقد قرداد اپراتورهای اصلی و اپراتورهای مجازی به پایان می‌رسد و ما شاهد این خواهیم بود که اپراتورهای اصلی کشور با کدام اپراتورهای مجازی به توافق نهایی می‌رسند. تاکنون 19 شرکت متقاضی موافقت اصولی پروانه اپراتورهای مجازی یا همان mvnoدریافت کرده‌اند و انتظار می‌رود که حداقل نیمی از این شرکت‌ها موفق شوند که با اپراتورهای اصلی به توافق نهایی برسند.

آنچه که بیش از همه برای کاربر نهایی اپراتورها مهم جلوه می‌کند خدماتی است که قرار است توسط اپراتورهای مجازی ارایه شود. خدماتی که می‌تواند دایره‌ای بسیار گسترده‌تر از دیتا و یا مکالمه یا فرستادن پیامک باشد.

شاید آمدن نسل پنجم موبایل و یا فناوری‌های جدیدی که هنوز پا به کشور ما نگذاشته‌اند دستاوردی باشد که اپراتورهای مجازی به زودی با خود خواهند آورد.